OBECNI – NIEOBECNI

Kazania franciszkanina i inkwizytora Jana Kapistrana doprowadziły do zniszczenia społeczności żydowskiej we Wrocławiu. Akt przemocy wobec społeczności aszkenazyjskiej dopełniło prawo ius Judeos non tolerandis, które w 1455 r. nadał miastu król Czech, Władysław II Pogrobowiec.  Był to jeden z wielu dokumentów, który zakazywał osiedlania się Żydom na danym obszarze. I faktycznie, przez dwa wieki żaden z nich nie mógł zamieszkać we Wrocławiu, a jedynymi Żydami byli kupcy, przybywający tymczasowo do miasta na jarmarki, targi i inne święta kościelne. Wyjątkiem był również pobyt w latach 1546-1548 Isaaka Meyera, dzierżawcy mennicy cesarskiej.

Sytuację zmieniło dopiero zakończenie wojny trzydziestoletniej, która zrujnowała i wyludniła obszar Śląska. Konieczność odbudowy gospodarczej regionu wymogła na władzy kościelnej, której podlegały przedmieścia św. Macieja i św. Wincentego, sprowadzenie nowych osadników, wśród których znaleźli się Żydzi. Szersze zmiany wymusiło wydzierżawienie w 1657 r. wrocławskiej mennicy Zachariaszowi Łazarzowi z czeskiego Nachodu, który osiedlił się w granicach miasta, mimo oporów rajców miejskich. Stanowcza postawa cesarza Leopolda I skruszyła wrocławskie władze, bo dochód z bicia monety był bardziej opłacalny niż antysemickie przepisy. Zachariasz był zatem pierwszym od połowy XV wieku Żydem, który zamieszkał na stałe we Wrocławiu i stworzył dom modlitwy. Choć przypadek zarządcy mennicy, bijącej krajcary i talary Leopolda, był wyjątkiem, to właśnie w 1657 r. upatrywać należy skromnych początków odrodzenia się wrocławskiej gminy żydowskiej.

Co najmniej od końca XII w. obecność Żydów na Śląsku była związana z mennictwem i udzielaniem lichwy. Początkowo nie byli tak widoczni jak w sąsiednich dzielnicach podzielonej po 1138 r. Polski, gdzie dzierżawili mennice książęce. Na obszarach pod władaniem Mieszka III i jego następców, głównie w Wielkopolsce i na ziemi krakowskiej, wybijano srebrne brakteaty z imieniem i tytulaturą w języku hebrajskim. Żydzi, osiedlający się na Śląsku w XII i XIII w., udzielali pożyczek Henrykowi I Brodatemu i jego następcom,  wybijając, prawdopodobnie w mennicy głogowskiej, brakteaty hebrajsko-napisowe. Zatem obrót pieniądzem i udzielanie kredytów zdominowały stosunki wrocławskich Żydów z chrześcijańską większością. Niejednokrotnie pożyczki od gminy były istotną pomocą dla feudałów. Pomimo niewysokiego oprocentowania rzędu 10-15%, stawały się one powodem późniejszych prześladowań i pogromów, a oddawanie długów w trudniejszych czasach stawało się problematyczne.

W XVI w. niechęć do Żydów była również przejawem oporu wobec polityki króla czeskiego Ferdynanda I Habsburga. Władca ten, walczący z protestanckimi książętami, wykorzystał brak wsparcia militarnego dla swoich wojsk ze strony Śląska i wprowadził szereg reform, które ograniczały samorządność miasta. Jedną z nich było powiązanie śląskiego systemu monetarnego z Czechami. W ten sposób zaczęto we Wrocławiu, prawdopodobnie po 1546 r., wybijać halerze z inicjałem króla w koronie. Zarządcą  mennicy został praski Żyd Isaak Meyer i to wzbudziło niezadowolenie wrocławian, którzy nazwali monety „żydowskim halerzem”. Zarządca mennicy mieszkał we Wrocławiu tylko przez dwa lata, zatem jego pobyt nie był stały i nie łamał zakazu osiedlania się Żydów. Na swoje odrodzenie gmina musiała poczekać kolejne kilkadziesiąt lat.^[1] 

^[1]  https://journals.pan.pl/Content/120835/PDF/6_WN_ROK_LI_ZESZYT_2_Paszkiewicz_Vultus.pdf; http://www.izba.centrum.zarow.pl/artykuly/574-w-sakiewce-dawnych-mieszkancow-gminy-zarow-cz-3-srebrne-brakteaty – dostęp 29.04.2023